Burgerschap en emancipatie

Met ‘burgerschap en emancipatie’ staat een sociale component centraal, al kan het begrippenpaar, als het gaat over het ‘gebruik’ van de publieke ruimte, ook de functionele component bespelen. De publieke ruimte is geen leeg podium of lege tentoonstellingszaal. De context, ook in zijn sociale dimensie, geeft betekenis aan de publieke ruimte en reikt een gelaagdheid aan waarop kunstenaars inspelen of zich inspireren. Hoewel een groot stuk van de westerse kunstgeschiedenis steunt op ‘officiële’ kunst, gecreëerd in opdracht van machthebbers en niet zelden met als doel het prestige van die machthebbers nog te vergroten, heeft kunst sinds lange tijd ook een expliciet geëngageerde kant. Kunst werpt vragen op over wie deel uitmaakt van de samenleving (politiek, symbolisch, …) en wie niet; kunst bevraagt de maatschappelijke verhoudingen en neemt het niet zelden op voor de kwetsbaren. Burgerschap is een breed, maar ook een gecontesteerd begrip. Want wie is burger of mag zich burger noemen? Vanzelfsprekend zijn dergelijke vraagstukken verbonden met identiteit, gender, leeftijd, diversiteit, … Kunst gaat daar niet op een eenduidige manier mee om, maar vertrekt steeds vaker vanuit de unieke en specifieke capaciteiten van bepaalde mensen of groepen - in uitgesproken sociaal-artistieke projecten, maar ook daarbuiten. Ook wat betreft emancipatie werpen vragen rond inclusie en exclusie zich op. In het publieke leven - ook in de kunst - zijn bepaalde groepen dominant en andere niet. Is er nood aan dekolonisatie (van de kunsten) en intersectionaliteit? Hoe zit het met fysieke en andere grenzen rond bepaalde groepen en plekken – zelf opgeworpen of niet? Ook vragen zoals ‘wat betekent het om deel te (mogen) nemen aan het publieke leven?’, en ‘hoe kan kunst mensen betrekken bij urgente maatschappelijke thema’s?’ blijven relevant. En omgekeerd: hoe kan kunst (kritisch) reflecteren op wat er zich vandaag al afspeelt in het publieke leven? Heel wat kunstenaars gaan het gesprek aan met ‘het politieke’, meer bepaald met de relaties tussen zij die (nog) geen stem hebben en hun strijd (het proces dat gepaard gaat met het aanvechten van die situatie). Burgerschap, emancipatie en aanverwante thema’s zijn op inhoudelijk vlak constant in beweging. En kunst, zoveel is duidelijk, stimuleert dat proces.